Pas op voor de spirituele bypass
Hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk over een andere vatkuil: spirituele technieken gebruiken om mentale pijn te vermijden. “Dat is jouw gevoel, dat laat ik bij jou. Sinds mijn spirituele retraite kan ik dat. Zo heerlijk om bevrijd te zijn van al die gevoelens.”
Ggrrrrr… Dat is mijn gevoel als iemand zo tegen mij praat. Die minzame superioriteit! Ach, mijn boosheid komt vast doordat ik die wijsheid nog niet heb bereikt. Of heeft diegene stiekem, zonder het zelf te beseffen, de spirituele bypass gevolgd? Dat betekent, zoals het woord al aangeeft, dat je moeilijke paden omzeilt. Mensen die dat doen, stellen zich voor dat ze hun ego hebben overstegen, leven zich in de gevoelens in die ze zich daarbij voorstellen, en gedragen zich alsof dat ook echt zo is. Ze geloven dat ze spiritueel bevrijd zijn, terwijl ze in werkelijkheid slechts spirituele technieken gebruiken om hun ego te voeden of onprettige gevoelens te vermijden. Ze maken de danspasjes zonder echt van binnen te dansen. Net als spiritueel narcisme noemt psycholoog Scott Barry Kaufman dat een vorm van pseudotranscendentie.
Spirituele ontwikkeling zou je kunnen zien als een reis: een lange reis met hobbels, hindernissen, hoogte- en dieptepunten, waarbij je soms offers moet brengen om verder te komen, bijvoorbeeld een deel van je bagage achterlaten of onbekend gebied betreden waarvoor je bang bent. Je kunt diepe ravijnen tegenkomen die je overwint om je reis te kunnen vervolgen.
Iemand die de spirituele bypass toepast, legt delen van de reis af, maar geeft zich – wanneer het er echt op aankomt – niet over aan wat er op zijn pad komt. Bij een diep ravijn kijkt hij naar de overkant en stelt zich voor dat hij er al is. Daardoor voelt hij al iets van de bevrijding die hij daar verwacht te ervaren. Maar hij is niet door het ravijn heen gegaan, heeft niet onderzocht wat hij daar zou tegenkomen. Hij heeft geen contact gemaakt met zijn eigen psychologische unfinished business.
Ongewenste gevoelens worden weg gerelativeerd. Ze zullen ‘vanzelf verdwijnen’, immers, zo stelt de leer: alles stroomt. Dat spirituele verlichting betekent dat niets je meer raakt (“lk heb die emoties niet meer”) is een groot misverstand. Werkelijke spirituele ontwikkeling leidt er juist toe dat je meer in contact staat met de wereld om je heen en dus ook meer geraakt wordt.
Een ander veel voorkomend kenmerk van de spirituele bypass is een gebrek aan persoonlijke verantwoordelijkheid. Als een ander boos is of kritiek heeft, ligt dat bij die ander. Ook waar het gaat om het doorbreken van ongezonde gewoonten biedt de bypass een vluchtroute: ‘het verandert vanzelf als de tijd er rijp voor is’- dus je hoeft niet af te kicken van alcohol, drugs, nicotine, te hard werken enzovoort.
Een gezond geestelijk leven behelst een geïntegreerde, evenwichtige ontwikkeling op allerlei niveaus; psychologisch, lichamelijk, cognitief, emotioneel en interpersoonlijk. Dat creëert openheid, nieuwsgierigheid, bewustzijn van eigen gedachten en gevoelens, ongeacht hoe plezierig ze zijn. Volgens onderzoekers treedt de spirituele bypass op wanneer iemand ‘probeert psychologische wonden alleen op spiritueel niveau te genezen en het belangrijke (vaak moeilijke, pijnlijke) werk op de andere niveaus vermijdt’.
De Tibetaanse geestelijke Chögyam Trungpa noemde deze vorm van zelfbedrog een enorm obstakel op weg naar verlichting. Hij noemde het ‘goedkoop’, een teken van minachting voor het menselijk intellect.
De illusie van verlichting belemmert werkelijke persoonlijke en spirituele groei, maar gelukkig hoeft dat niet permanent te zijn. De spirituele bypass kan een fase zijn in de spirituele ontwikkeling waaraan mensen weer ontsnappen zodra ze zich ervan bewust worden.
Door contact te maken met het verlangen onprettige gevoelens kwijt te zijn, en met de weerstand om je in het ravijn te storten – het avontuur met onbekende afloop – zonder zelfs maar te weten wáár de overkant is, ontdek je waar je echt bent.
Tekst: Roos Vonk.
Bron: Psychologie Magazine.
