Je verheven voelen boven anderen, denken dat je de wijsheid in pacht hebt en iedereen een stap voor bent: in theorie zouden spirituele trainingen, zoals yoga, meditatie en energetische healing hiervoor een goed tegengif kunnen bieden. Het doel van dit soort trainingen is immers om ons meer in contact te brengen met het hier en nu, inclusief de eigenschappen van onszelf waar we niet zo dol op zijn. Daarnaast zouden ze ervoor kunnen zorgen dat we meer compassie voor anderen ontwikkelen en iedereen onvoorwaardelijk positief tegemoet treden.
Maar in de praktijk blijkt dat makkelijker gezegd dan gedaan. Ons ego snakt namelijk naar bevestiging en zal alles in zijn eigen voordeel aangrijpen. De Tibetaanse boeddhistische spirituele leider Chögyam Trungpa omschreef het in zijn klassieker Cutting through spiritual materialism als volgt: “Op de juiste manier het spirituele pad bewandelen is een zeer subtiel proces; daar moet je niet naïef induiken. Talloze zijsporen leiden naar een verstoorde vorm van spiritualiteit die draait om het ego; we kunnen onszelf wijsmaken dat we ons spiritueel ontwikkelen, terwijl we ondertussen met spirituele technieken ons egoïsme juist versterken”.
Ook psychologen signaleren dat spiritualiteit juist tot een gevoel van verhevenheid kan leiden. Volgens William James, de grondlegger van de -Amerikaanse psychologie, loopt iedereen die zich bekwaamt in een op zichzelf gerichte vaardigheid het risico zich beter te gaan voelen dan anderen. Kennelijk zit dat in de menselijke natuur. Spirituele trainingen kunnen ons laten denken dat we innerlijk aan het groeien zijn, terwijl het in feite alleen ons ego is dat groeit. Volgens sommige psychologen kan dat leiden tot het “Ik ben verlicht en jij bent dat niet”-syndroom. En tot een soort omweg waarbij mensen hun spirituele overtuigingen, gewoonten en ervaringen gebruiken om hun mentale kwesties niet echt te hoeven aanpakken.
Yoga en meditatie
Maar hoe wijdverbreid is spiritueel narcisme nu eigenlijk? Er zijn in elk geval diverse onderzoeken die het fenomeen aantonen. Zo voerden onder anderen de Duitse hoogleraar psychologie Jochen Gebauer en zijn collega’s verschillende experimenten uit onder deelnemers van zowel yoga- als meditatietrainingen. In hun eerste experiment volgden zij 33 yogastudenten gedurende maximaal vijftien weken. Daarbij vergeleken ze op verschillende momenten gevoelens van verhevenheid onder mensen die net een yogales hadden gevolgd en mensen die dat die dag niet hadden gedaan.
Hun werd onder meer gevraagd in hoeverre ze op zichzelf gericht waren tijdens de ,voga1es. De mate van verhevenheid werd onderzocht door de deelnemers te vragen of ze zichzelf beter vonden dan de gemiddelde yogastudent in hun yogaklas. Daarbij keken ze ook of er sprake was van “communaal narcisme”; een tamelijk onbekende vorm van narcisme waarbij iemand meent dat alleen hij of zij de wereld kan redden en denkt hulpvaardiger te zijn dan wie dan ook (denk aan een stelling als “Ik zal bekend komen te staan om mijn goede daden”). Deze vorm van narcisme houdt verband met “grandioos narcisme”, blijkt uit onderzoek – waarbij iemand ervan uitgaat bepaalde privileges te hebben en overmatig zelfverzekerd en arrogant is.
Wat bleek? De mensen die net een yogales hadden gevolgd waren meer op zichzelf gericht en voelden zich verhevener (hoge eigenwaarde, je beter voelen dan anderen en communaal narcisme) dan wie dat niet had gedaan. De onderzoekers vonden bovendien suggestief bewijs dat het toegenomen gevoel van verhevenheid een sleutelrol speelde bij de welzijnsvoordelen van yoga, vanwege het positieve effect ervan op de eigenwaarde van de deelnemers.
In een tweede experiment volgden de onderzoekers 162 meditatiebeoefenaars gedurende vier weken. Ook nu maten ze weer hun gevoelens van verhevenheid en zelfgerichtheid na afloop van de meditatie in vergelijking met mensen die niet mediteerden, die ook hier toenamen in plaats van minder werden. De onderzoekers keken ditmaal ook rechtstreeks naar de invloed daarvan op hun welzijn. De toegenomen zelfgerichtheid bleek te verklaren waarom mensen mentaal opknapten van de training.
De experimenten werden alleen onder westerse deelnemers uitgevoerd en niet alle vormen van yoga en meditatie zijn onderzocht. De uitkomsten kunnen daarom niet klakkeloos worden vertaald naar a1le soorten spirituele trainingen en alle groepen mensen. Maar bovenstaand effect was wel over de hele linie zichtbaar, zelfs bij zeer gevorderde beoefenaars.-Trainingen voor lichaam en geest die zouden helpen om je ego te kalmeren en de focus op jezelf te verminderen, hebben dus vaak precies het tegenovergestelde effect. Bovendien, en dat is nogal intrigerend, lijkt juist dat ervoor te zorgen dat mensen zich na een spirituele training beter voelen.
Dit is een uit Psychologie Magazine overgenomen bewerkte versie van een artikel dat eerder is gepubliceerd in Scientific American.
Wordt vervolgd.
